Het grote verzuim voortgezet in 2020

Vijf jaar geleden bereikten de bijna 200 deelnemende landen aan de internationale klimaat conferentie overeenstemming over een bindend klimaatakkoord. Iedereen zag wel in dat wij dringend iets moesten doen om de toenemende verandering in ons weer gestel bij te sturen. Men was er ook bewust van dat de uitstoot van broeikasgassen, zoals CO₂, moesten worden teruggedrongen en de opwarming van de aarde moet worden beperkt tot maximaal 2 graden, met 1,5 graad als streefwaarde.

De uitkomst van de klimaatconferentie werd met veel vreugde ontvangen ook al was men er bewust van dat men niet ver genoeg was geraakt met de broodnodige afspraken. Zo zijn er geen afspraken gemaakt over de vervuilende lucht- en scheepvaartsector.

Het klimaatverdrag dat in september 2016 geratificeerd kon worden kon op 4 november 2016 in werking treden, maar had al snel een Amerikaanse president die het met de voeten trad en in de Verenigde Staten de vervuiling meer kansen gaf om toe te nemen. De Verenigde Staten waren al de opvallende afwezige op de 1995 conferentie in Berlijn en voor het tekenen van het Kyoto-protocol.

Het Klimaatakkoord van Parijs 2020-2050 moest ons zekerheden brengen dat de 195 ondertekende landen de situatie nu ernstig zouden aanpakken en zo snel mogelijk hun best zouden gaan doen om de uitstoot van broeikasgassen en schadelijke stoffen te verminderen in combinatie met de beschikbare techniek van dat moment. Daarbij houdt het Klimaatakkoord van Parijs rekening met verschillen tussen landen.

Er was afgesproken dat armere landen die moeite konden hebben met het behalen van klimaatdoelstellingen zouden kunnen putten uit een fonds dat door rijkere landen zou worden gevuld. Dit is echter geen bindende afspraak wat ons doet inzien waarom het nu vijf jaar later nog steeds niet goed verloopt. Wanneer alle rijke landen zich aan de afspraak uit het Klimaatakkoord van Parijs zouden houden, dan ging het in de jaren 2020-2025 om een fonds van 91 miljard euro (100 miljard dollar) per jaar gaan.

Wat wij de laatste jaar wel hebben kunnen zien is dat geld nog steeds in de watten wordt gelegd, maar de natuur en de mensen nog altijd niet. De maatschappelijk onmacht ten aanzien van de geldmarkten die sociale ongelijkheid creëren blijft onverantwoord groot. Dat er nu meer over wordt gepraat, betekent voorlopig niet dat er ook iets verandert.

Wij zijn meer en meer in een maatschappij komen te wonen waarbij de meerderheid van de bevolking het meest geïnteresseerd is in eigen gewin. Liefst hebben ze die hebbedingetjes waar hun oog op gevallen is en kijken zij uit om het meest recente materiaal op de kop te tikken. Waar het vandaan komt en hoe en door wie het gemaakt is interesseert velen niet.

Een grote meerderheid van de bevolking bleek in 2020 zo veel te consumeren dat het leek alsof zij er geen idee van hebben dat het niet goed gaat met onze aarde. Ze willen er ook niet bij stil staan hoe het komt dat wij de laatste jaren met bepaalde ziekten en crisissen (zoals de dioxinecrisis) opgescheept werden. In welke mate er onrecht aan dieren wordt gedaan willen velen niet weten en als wij het vele dierenleed aanhalen wordt ons verweten te emotioneel te zijn en geen oog te hebben voor wat wij als mens wel nodig hebben.

Nochthans moeten al die consumenten beseffen dat alles wat zij willen eten gekweekt moet worden, en dat daarvoor ook grond en water voor nodig zijn. Het water dat we drinken, het voedsel dat we eten, de andere energie die we nodig hebben en tal van natuurlijke rijkdommen die de basis voor onze welvaart vormen zijn zaken waar wij als mens en gebruiker veel meer bewust van moeten worden. De consument moet meer bewust gemaakt worden dat als we allemaal samen steeds meer de draagkracht van dat natuurlijke kapitaal overvragen, we niet alleen in nesten zullen geraken, maar ook het hele gestel zullen ondermijnen en uiteindelijk een hele reeks mensen ook zullen doen lijden door tekorten en onverdraaglijke weersomstandigheden.

De grote meerderheid heeft in de afzonderingstijd met de meerdere lockdowns niet echt tijd genomen om eens over zijn gebruik na te denken. Veeleer hebben verscheidene mensen meer tijd genomen om rondom zich nog meer hebbedingetjes aan te schaffen, en koerierdiensten maar heen en weer te laten rijden om zo nog eens extra bij te dragen aan de luchtvervuiling. En we zijn zo stom om dat inderdaad te blijven doen. Zo holt de biodiversiteit, ondanks wat inspanningen, verder achteruit. Al te veel broeikasgassen warmen de aarde verder op, waardoor wij in België dit jaar het warmste jaar sinds de metingen kunnen noemen.

Men zou denken dat de grootmachten van de wereld er iets aan zouden doen om de inwoners te beschermen.  Maar een mondiale economie bleef nog steeds de ecologische pijngrenzen van onze planeet verder doorboren.

Gelukkig mag er een klein lichtpuntje geweest zijn in 2020. Dat de samenleving er enkel naar kijkt, bleek onjuist te zijn. Wetenschappers wijzen al meer dan veertig jaar op de systemische onhoudbaarheid van onze ongebreidelde opsoeperende levenswijze. Tijdens de extra televisieprogramma’s die op de Vlaamse huiskamers werden losgelaten kon men meerdere mensen horen die aankloegen hoe verkeerd het aan het gaan is met onze maatschappij en hoe het tijd wordt om het tij te keren. Ook leek het wel nu dat mensen meer thuis moesten blijven, ze ook de tijd namen om meer te gaan wandelen. Ook al viel het op dat daar dan in de natuur meer vervuild werd, kon men toch hopen dat meerderen de mooiheid van onze aarde weer zouden gaan waarderen.

In ieder geval kon men de vorige jaren meerdere milieubewegingen en ecologische partijen hun leden alsook hun financiële mogelijkheden zien aangroeien, dat als een teken kon opgevangen worden dat in 2020 wel wat meer mensen hiervoor oog kregen. De grotere aftrekmogelijkheid voor de belastingaftrek was hier bij een welgekomen tegemoetkoming van vader staat.

Maar het tij keren konden deze groeperingen nog niet, allesbehalve zelfs. Steeds meer lijken milieubewegingen zich vast te rijden in een systeem dat niet functioneert. Ze hoppen mee van milieutop naar klimaattop, die al te vaak zonder enig besluit of resultaat uiteengaan… en in geen geval de systemische veranderingen brengen die hoogdringend zijn.

Men mag zelfs zeggen dat er in dat realpolitieke klimaat een vorm van zinsverbijstering optreed bij woordvoerders van sommige milieubewegingen die men soms moeilijk nog kan begrijpen. 2050 blijkt namelijk een jaar te worden waar wij met veel ongenoegen zullen moeten vaststellen dat we het weer niet gehaald hebben.

Toch kon 2020 wat meer hoop brengen als wij zagen hoe bepaalde grote concerns toch blijk geven van zich te willen inspannen. Ze maken zelfs al reclame met hun pogingen om het milieu te ontlasten. En dat is een goed voorteken. Het betekent dat ze beseffen dat ze met een groen beleid ook nog geld zullen kunnen verdienen. Meer mensen zijn ook bereid meer te betalen voor een bepaald product als ze mogen geloven dat er fair trade achter zit en de natuur niet overbelast.

We zien grote energieconcerns niet langer investeren in fossiele brandstoffen maar wel in windenergie. We zien zelfs banken die adviseren om niet langer voor klassieke energiecentrales te kiezen maar wel voor zonne-energie en de ethische en ecologische fondsen zitten in de lift.

Hoewel heel reëel en in de goede richting gaat, is het toch onvoldoende om het tij te keren. Iedereen moet degelijk beseffen dat er geen tijd is voor uitstelgedrag. We moeten ons terdege af gaan vragen wat wij willen opofferen voor de luxe die wij wensen te genieten en of er geen andere mogelijkheid is om diezelfde of zelfs nog meer luxe te hebben zonder zulke schade aan onze omgeving aan te richten.

+

Voorgaande

De domper op velen hun succespad

2020 en het onfatsoen van het grote geld

Constant schuldig verzuim in 2020 als het om ongelijkheid draait

Interview ‘De liberale democratie is bezig zijn eigen graf te graven’

Mens of Consumens: Wat is tegenwoordig nog sociaal?

Toenemende overstromingen bedreigen vijfde van wereldeconomie

Geen tijd meer voor uitstelgedrag

Coronacrisis biedt geen oplossing voor het broeikaseffect

Hoe Gaan We Dit Uitleggen – Jelmer Mommers (boekbespreking)

++

Aanvullende artikelen

• Witte, grijze en zwarte tinten voor de Lage Landen en Europa
• Dagelijkse Gedachte voor de Bijbellezing van de dag: Een waardig gebruik voor Gods Schepping (januari 02)

+++

Gerelateerd

1. Mensen
2. dat is zooooo GEK!!!
3. Dat is zoooooo JAMMER!!!
4. Vergeleken met klimaatverandering is covid-19 een lachertje
5. Circulaire, groene- of blauwe economie? Nee, duurzaamheid sukkel!
6. CO2 neutraal leven: kan dat?
7. De wereld van informatie en de impact op het milieu
8. Hoe alles met elkaar verbonden is | kettingreacties bij klimaatverandering
9. Natuurrampen ten gevolge van klimaatverandering die zich NU voltrekken
10. Om woest van te worden, als met dezelfde ‘vermeende’ lege retoriek wordt teruggeslagen in klimaatdebat @fd #eu @EU_Commission @TimmermansEU
11. In Goede En Superkutte Dagen
12. Hoeveel (on)gelijkheid kunnen wij aan?
13. 4 weken zonder nieuws
14. Pandemie kan ook hier beginnen
15. Geen tijd meer voor uitstelgedrag
16. De groene mama ligt nu in de winkels en webshops! [Inkijkje in de hoofdstukken]
17. Een terugblik op mijn milieudoelen van 2020: wat is gelukt en wat niet?
18. Ik ging op zoek naar de groenste energieleverancier
19. Een milieuvriendelijke stadstuin creëren
20. Te weinig oog voor ziektes door klimaatverandering
21. Madeliefjes
22. Global Warming
23. The Climate Bomb is Ticking
24. Maastricht University evening course health and climate change

Geen tijd meer voor uitstelgedrag

Jelmer Mommers in zijn boek “Hoe Gaan We Dit Uitleggen” mag dan al oplossingen brengen om de klimaatverandering te temperen, want we moeten er bewust van zijn dat we ze niet zullen kunnen stoppen. Maar zeker mogen wij ons hoofd niet in het zand steken en moeten we onze verantwoordelijkheid nemen om de na ons komende generaties een goed leefbaar klimaat te geven.

Wij kunnen het niet nalaten stappen te ondernemen, anders zou dit getuigen hoe zelfzuchtig wij als individu wel durven zijn. Als maatschappij moeten wij samen verantwoorde stappen nemen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Dit vergt eerst en vooral politieke moed, waarna ook economische gevolgen onder ogen moeten gezien worden. Men kan niet ontkennen dat het algemeen een economische impact zal hebben voor meerdere jaren. Ook naar beroepen zal het een impact hebben. Er moet namelijk op landbouwgebied een hele herziening komen. Mensen moeten er toe komen om  minder vlees te eten en beter om te springen met het voedsel en voedselvoorraden. Het is hoog tijd dat ons consumptiegedrag ernstig onder de loep wordt genomen.

De Aarde en de toekomst van de mensheid liggen heden in onze handen. Er mag geen lafheid en geen egoïsme zijn. Elkeen moet tot het besef komen hoe kostbaar onze planeet is. Zij die niet willen zien moeten wij de ogen open doen. Er moet openlijk durven over gepraat worden. We mogen onze tijd niet passief ondergaan. Het kan makkelijk zijn om te zeggen

“We doen wat we doen en de toekomst zal haar oordeel over ons vellen.”

De vluchtelingen- en de bankencrisis van vorig decennium is niets in vergelijking met de groter wordende stroom van klimaatvluchtelingen, die nu al waar genomen kan worden en zal toenemen met de komende jaren.

Het neoliberalisme met haar geweld van de vrije markt heeft er voor gezorgd dat het leven van een mens klein en futiel werd, maar ook verstoord in zijn eigen achtertuin. De gehele technische revolutie ligt mee aan de oorzaak van wat we nu en in de komende jaren nog tegemoet moeten gaan zien, van hoger wordende temperaturen en aangroeiende woestijnen.

Sinds de technologische revolutie van de 19de eeuw hebben we generatie na generatie zien profiteren van vooruitgang. Nu echter is er een kantelpunt bereikt waarbij onze kinderen en kleinkinderen, het slechter hebben dan onze generatie. De globalisering en de overconsumptie laten zich voelen.

Erg genoeg zien we heel wat gepalaver en nodeloos heen en weer gepraat dat blijkbaar niet veel schijnt op te lossen. Men moet geen deskundige te zijn om in te zien dat we die vooropgestelde doelstelling uit het Parijse klimaatakkoord niet gaan halen. Zelfs met heel uitgebreide en  drastische maatregelen zal het moeilijk zijn door het niet eensgezind zijn van de geïndustrialiseerde landen en hun bewindsvoerders.

Krista Bruns bij het behalen van haar Phd bachelor diploma aan de Universiteit van Utrecht, waar na ze een premaster jaar in Econometrics aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam volgde en een uitwisselingsemester aan de Universidad de Complutense in Madrid.

De 28 jarige Krista Bruns, sinds kort woonachtig in Den Haag en onlangs gepromoveerd in de Economie, en zich bij een ouderwetse blog verkiest te houden, wordt, zoals wij,  toch ook een beetje verdrietig als zij over de klimaatproblematiek nadenkt. Net als wij gelooft zij dat het nog niet te laat is en beseft ze dat het momentum en de noodzaak beiden aanwezig zijn. Ze drukt zelfs de hoop uit:

Wij kunnen de geschiedenis in gaan als de generatie die het tij van 200 jaar industrialisering en vervuiling deed keren. Hoe mooi zou dat zijn? {Geen tijd meer voor uitstelgedrag}

Zij durft ook te kijken naar het huidige menselijk (wan)gedrag, waarbij de politiek onze dagelijkse belevenissen wel (on)handig weet te verstoren.

Wel met een economische blik, niet gehinderd door wetenschappelijke conventies of al te veel jargon. {Blog}

dringt zij zich nu ook op in de bloggerswereld, met haar eigen persoonlijke standpunten, los van haar functie als beleidsmedewerker van het Nederlandse Ministerie van Financiën. Ze hoopt zo met haar stem ook iets te kunnen verwezenlijken. (Wat wij toch allemaal hopen, is het niet?)

Zij schrijft verder:

Wij kunnen de geschiedenis in gaan als de generatie die het tij van 200 jaar industrialisering en vervuiling deed keren. Hoe mooi zou dat zijn? {Geen tijd meer voor uitstelgedrag}

Met heet besef dat we te weinig doen en te laat stelt zij dat er geen tijd meer is voor uitstelgedrag.

Klimaatverandering is een probleem met mogelijk desastreuze gevolgen, maar deze ontwikkelen zich vergeleken met een mensenleven vrij langzaam en onzichtbaar. We hadden het dus pas door toen het al bijna te laat was, en zelfs nu we het weten doen we er weinig aan.

Dit innerlijke conflict, waarin we weten dat er iets aan de hand is, maar het gevoel hebben dat we er niks aan kunnen doen wordt cognitieve dissonantie genoemd. Het treedt op wanneer gedrag, emotie en cognitie (kennis) niet op één lijn liggen. Dit leidt bij mensen tot een groot intern ongemak, en als reactie daarop gaan we klimaatverandering negeren, bagatelliseren of ontkennen. {Geen tijd meer voor uitstelgedrag}

Ons hoofd nite in het zandsteken eist het durven aanzien van onze eigen invloed op wat er voort het ogenblik aan het gebeuren is.
Probleem is dat mensen die op de problemen willen wijzen of hun vinger uitsteken, wel meer dan eens als lastigaards worden aanschouwd. Onze met haatberichten en lelijke woorden vollopende brieven bussen bewijzen dat zelfs dagelijks.

Psychologe Florien Cramwinckel (zie video hieronder) toonde in haar onderzoek ook aan dat we mensen die sterk hun morele waardes proberen over te brengen vaak een beetje irritant vinden, omdat ze ons confronteren met onze eigen tekortkomingen op dat gebied. {Geen tijd meer voor uitstelgedrag}

Algemeen moeten we iedereen er toe komen om de hand in eigen boezem te steken.

Ik denk dus dat we een stuk verder zouden komen als we een soort generaal pardon uitspreken … {Geen tijd meer voor uitstelgedrag}

Bruns denkt aan een wijs man die ooit zei:

Het beste tijdstip om te beginnen was 20 jaar geleden, het op-een-na beste tijdstip om te beginnen is vandaag. {Geen tijd meer voor uitstelgedrag}

Het is waar dat het geen zin heeft om te blijven zeuren over wat er in het verleden verkeerd gegaan is. Men moet de koe met de hoorns aanpakken wanneer dat geweldig dier langs komt.

De politici van vandaag zijn geen grote hulp. Vooral de populisten trachten met allerlei verzinsels de mensen te misleiden. Ze schamen zich niet om zelfs bevinden van erkende wetenschappers te negeren en nog erger, hun bevindingen in twijfel te trekken of als onzin af te schepen.

Betreft de klimaatskeptici schrijft Bruns:

Een derde reden dat we last hebben van uitstelgedrag is volgens mij dat klimaatwetenschappers, meer dan hun collega’s in andere vakgebieden, nog steeds vaak worden uitgemaakt voor een soort religieuze fanaten en dat hun resultaten in twijfel worden getrokken. Onderzoek proberen te reproduceren en falsificeren is nobel werk, maar in dit gebied gaat het er soms heftig aan toe met alternative facts en voor- en tegenstanders die zich beiden te sterk door hun eigen agenda laten leiden. {Geen tijd meer voor uitstelgedrag}

Het wordt hoog tijd dat het gewone volk hun leiders ter verantwoording roept, maar ook dat zij zelf gaan inzien dat we zogvuldiger moeten omspringen met het gebruik van gronden, zij het om landbouw er op te verrichten of om het te bebouwen met woonelementen (huizen of apartementen) die op een milieuvriendelijk wijze moeten onderhouden en verwarmd worden.

De economiste geeft aan als je zelfs niet zou geloven in de menselijke bijdrage aan de opwarming van de aarde, dat er dan  andere duidelijke signalen zijn.

We zitten momenteel in de 6e grote uitstervingsgolf, bijna een derde van de 27.600 landgebonden zoogdieren, vogels, amfibieën en reptielen neemt sterk in aantallen af. Ter vergelijking: de laatste van de vorige 5 grote uitstervingsgolven was 65 miljoen jaar geleden en betekende het einde van de dinosauriërs.  Ook met de onderwaterwereld gaat het niet goed, volgens een rapport van WWF is er in 2047 geen wilde vis meer als we zo doorgaan. Zelfs de insecten, doorgaans toch één van de meest robuuste soort organismen op aarde, hebben sterk te lijden. Nu lijkt dit op het eerste oog niet zo erg, maar biologen hebben ons voorgerekend dat zelfs het uitsterven van één diersoort kan leiden tot het ineenstorten van een compleet ecosysteem, met grote gevolgen voor de hele planeet en de mensheid. {Geen tijd meer voor uitstelgedrag}

Al enkele jaren kunnen wij getuigen zijn van uitzonderlijke weersomstandigheden.

Het extremere weer zal ook niemand ontgaan zijn. 2017 was het jaar met de meeste bosbranden, het duurste orkaanseizoen als het gaat om schade, ijskappen die afbreken in een niet eerder gezien tempo. 2018 lijkt wat betreft temperaturen alle records te gaan breken, in Nederland althans. Zélfs als je van mening bent dat al deze processen zich voornamelijk buiten de schuld van mensen voltrekken, dan zou je in een wereld waarin we alles en iedereen proberen te controleren, toch zoveel mogelijk willen doen om dit proces tegen te gaan? {Geen tijd meer voor uitstelgedrag}

We kunnen slechts hopen dat er wel degelijk langzaamaan aan het besef begint te ontstaan dat er iets gedaan móet worden.

Een stijgende zeespiegel, extremere weersomstandigheden en het vernietigen van de natuurrijkdommen die in miljarden jaren zijn opgebouwd, zal ontegensprekelijk, leiden tot meer conflicten, oorlogen, migratiestromen, hongersnoden en economische crises.

Paaseiland, één van de door Diamond beschreven beschavingen die teniet zijn gegaan. Als ik dan toch nog een keer teveel CO2 ga uitstoten, dan wil ik hier wel heel graag heen.

 

Wat kun je doen?
Stap 1: informeer jezelf. Ik ben er van overtuigd dat deze verandering van inzichten van binnenuit moet komen. Het is niet erg als je vroeger dingen deed die je met de kennis van nu beter niet meer kunt doen. Maar ééns gelezen kun je het niet meer ontlezen. Doe wat met die kennis! Vroeger wist ik ook dat er vegetariërs bestonden. En dat vlees van dode dieren kwam. Maar ik besefte me nog niet de echte impact van vlees op het milieu, de bizarre manier waarop in de bio-industrie met dieren omgegaan werd. Hetzelfde geldt voor vliegen, een reisje naar een lekker warm eiland waar ik een paar jaar geleden geen seconde over twijfelde, wordt nu toch heel wat minder aantrekkelijk.

Leestips
David McKay	Sustainable Energy without the hot Air
Paul Collier	Plundered Planet
Kate Raworth	Doughnut Economics
Jared Diamond	Collapse
Jorgen Randers et. al	Limits to Growth
Tim Jackson	Prosperity without Growth

Ik snap wel dat het lastig is om structuur en helderheid te scheppen in de enorme stroom van goede en foutieve informatie die er omtrent dit alomvattende probleem te vinden is. Dat iedereen moeite heeft om dit probleem te omvatten en de informatie te structureren blijkt wel uit het klimaatakkoord, waar na maandenlang nadenken door deskundigen uiteindelijk geen concrete maatregel in bleek te staan. Een helder boek was voor mij Sustainable energy without the hot air van David McKay. Het wordt ook wel het ‘Freakonomics’ van de klimaatproblematiek genoemd en het zet in heldere tabellen en figuren uiteen welk potentieel er nog is voor milieuvriendelijke energie-opwekking en hoeveel we zelf kunnen besparen op onze uitstoot. Op de website van McKay zijn ook leuke rekentools te vinden. De belangrijkste boodschap uit dit boek is: maak een plan wat onder de streep uitkomt. We kunnen leuk allemaal onze opladers uit het stopcontact halen als we ze niet nodig halen, onder het motto ‘alle beetjes helpen’, maar dit is alsnog maar een miniem percentage van ieders verbruik en uitstoot op een dag. Zelfs als we dit allemaal doen gaat het dus weinig zoden aan de dijk zetten: er zijn grote beetjes nodig. Kijk wat er echt een verschil maakt en ga hiermee aan de slag, ook al betekent dat soms afstand doen van verworven luxe.

Wat dan wel?
200 jaar economische ontwikkeling heeft ons een hoop welvaart en ontzettend veel gemak gebracht. Maar onder de ronkende motors van het kapitalisme is ook een feedback loop ingezet die zichzelf niet zal stoppen. Producenten geven weinig om negatieve externaliteiten en zijn op zoek naar de goedkoopste productiemethode om zoveel mogelijk spullen aan ons te verkopen. Wij als consumenten hebben weinig weet van waar die spullen vandaan komen en wat daar voor nodig is en blijven ze dus kopen, wat de producenten weer sterkt in hun verdienmodel.

Je energieverbruik binnen de 4 muren van je eigen huis is zeker belangrijk en makkelijk te sturen. Begin eens met elke maand de meterstanden opschrijven en experimenteer om te kijken wat daar veel invloed op heeft. Maar besef ook dat het grootste deel van onze uitstoot niet ontstaat binnen ons huis maar door de productie van goederen die wij aankopen. Volgens mij moeten we weer terug naar een cultuur van genoeg. Vraag je eens af of het nodig is om elke dag vlees te eten. Of om elk jaar een mooie vliegreis te maken. Laat die kaki-vruchten, hoe mooi ze er ook uitzien, eens liggen en koop lekkere stoofpeertjes in de winter. Repareer een kapot kledingstuk in plaats van voor een paar euro iets nieuws te kopen zonder je af te vragen hoe dat in godsnaam voor die prijs geproduceerd kan worden en vanuit Bangladesh hier naartoe verscheept. McKay rekent uit dat 60 van de ca. 195 kilowatt uur die een gemiddelde Westerling per dag nodig heeft komt van het produceren en verschepen van onze spullen.

Het lijkt misschien een opoffering, maar ik heb dat zelf helemaal nooit zo ervaren. Vlees eten mis ik helemaal niet, maar zelfs als je niet zonder kunt: smaakt het niet lekkerder als je het bewaart voor speciale gelegenheden? Wat vakanties betreft: natuurlijk zijn er plekken op de wereld die ik ooit nog wel eens wil zien. Hier ga ik voor sparen en dan ga ik alles eruit halen wat er in zit. Maar de afgelopen 2 jaar heb ik ook ervaren dat ‘staycations’ of vakanties dichtbij huis ontzettend relaxt zijn: je hebt geen lijstje van bezienswaardigheden die je moet afvinken, je bent vrij om te doen waar je zin in hebt en ook korte afstand van huis is er zo ontzettend veel moois te ontdekken!

Het prachtige Zwarte Woud waar ik dit jaar op vakantie was

Wat kan de overheid doen?
Bij dit soort grote transities kijkt men vaak (terecht) als eerste naar nationale overheden en supranationale instituties. Met belastingen, subsidies en regulering hebben die grote middelen in handen om gedrag te beïnvloeden. De Nederlandse overheid heeft deze taak serieus genomen en gaat ambitieuzer dan de in het Parijsakkoord gemaakte afspraken aan de slag. Toch passen hier ook een paar kanttekeningen.

De eerste is dat belastingen vaak werken als het zwaard van Damocles: ze gaan vaak ten onder aan hun eigen succes en teveel instrumentalisme heeft ongewenste bijwerkingen. Kijk maar naar het verstorende effect van de verschillende bijtellingen voor hybride auto’s op de automarkt. ‘De vervuiler betaalt’ is een mooi principe, maar als dit betekent dat rijke vervuilers hun schade af kunnen kopen en dat het arme vervuilers verder de armoede in duwt schiet je er weinig mee op. Daarnaast zal een effectieve belasting op vervuiling uiteindelijk zijn eigen grondslag uithollen en daarmee niet meer het primaire doel van een belasting vervullen: geld ophalen om publieke middelen van te betalen.

Een tweede kanttekening is dat er momenteel erg macro gedacht wordt. In Parijs zijn stevige afspraken gemaakt. Daarnaast heeft de regering besloten dat de gaskraan in Groningen dicht moet. Als er echter geen vertaalslag gemaakt wordt naar wat dit voor een gemiddeld gezin betekent, zijn we niet dichter bij huis. Bij gelijkblijvende consumptie zullen we de energie dan gewoon uit het buitenland importeren. Schotel mensen het eerlijke plaatje voor: wat gebeurt er als we niets doen? Iedereen wil een leefbare wereld voor zijn kinderen. Wat is er voor nodig om dat te halen? Kan een gemiddeld gezin nog 2 keer per week vlees eten en eens in de 5 jaar een verre vliegreis maken? Als we die cijfers helder hebben, wordt de gedragsverandering ook makkelijker te bewerkstelligen.

Een derde overweging is wel dat dit soort veranderingen zich vaak eerst langzaam, en dan ineens snel en onvoorspelbaar voltrekken. Het is voor overheden lastig om in te schatten welke kant de technologie opgaat en in het verleden zijn hier ook grove fouten in gemaakt, door bijvoorbeeld flink te subsidiëren om een kritische massa te bereiken voor een technologie, die enkele jaren later ingehaald bleek te zijn door iets beters. We kunnen dus moeilijk op de realiteit vooruit lopen. De markt kan dit doorgaans beter inschatten, maar is nog niet altijd bereid om zich in te zetten en risico te nemen op het vlak van sociaal ondernemerschap. Al komt dit wel steeds meer op gang.

Tenslotte is er voor de transitie een grote investering nodig. Economisch gezien betekent investeren vaak geld lenen voor hoge startkosten, die later terug zullen worden verdiend. Dit geldt in brede zin ook voor veel milieuvriendelijke hervormingen, zoals het isoleren van huizen, het aanleggen van infrastructuur voor elektrisch rijden, het verbeteren van het internationale treinennetwerk en ga zo maar door. Ik ben van mening dat de huidige kapitaalmarkt massaal aan het investeren is in projecten waarvan de negatieve externe effecten nog niet in de prijs doorgekomen zijn. Wanneer deze kennishiaat in de markt omslaat, zou het ook wel eens snel kunnen gaan met private investeringen in duurzame projecten. Tot die tijd is het echter een medeplichtigheid van de overheid om te bedenken hoe dit eerlijk en kosteneffectief gefinancierd kan worden.

Eerlijk is hier een lastig begrip, want hoe spreid je de lasten over huidige en toekomstige generaties? Paul Collier heeft hier een heel inzichtelijk boek over geschreven, waarin hij betoogt hoe de romantici die het probleem ‘tegen elke kosten’ willen aanpakken en de ‘struisvogels’ die liever hun kop in het zand steken nader tot elkaar moeten komen. De crux is in Collier’s ogen dat we toekomstige generaties niet precies dezelfde natuurlijke omgeving hoeven terug te geven als degene die wij nu hebben, maar wel een wereld met exact dezelfde verdiencapaciteit als hoe wij hem aantroffen. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door de opbrengsten van het delven van fossiele brandstoffen in een fonds te stoppen waarmee investeringen in duurzame ontwikkeling worden gefinancierd. Dit model is in Noorwegen gehanteerd, en daarmee hebben zij een buffer van 1 biljoen USD opgebouwd om publieke voorzieningen als pensioenen mee te financieren.

Wat ga je morgen doen?

Zoals ik eerder al schreef, er is een hoop informatie en die lijkt soms onmogelijk te doorgronden. Daardoor krijgen we het gevoel dat we er niks aan kunnen doen en steken we liever als struisvogels onze hoofden in het zand of doen we aan gevoelsmatige gewetensbestrijding zoals de tv niet op standby zetten. Toch ben ik ook hoopvol, het momentum is aanwezig en we bezitten meer technologie en kennis dan ooit tevoren.

Vandaag is t-0 en morgen komt wat mij betreft het algemeen klimaatpardon. Schud dus je schuldgevoel van je af, maar lees je in en analyseer welke grote beetjes jij zelf kunt bijdragen. En bovenal: vertel je omgeving wat je hebt geleerd. Niet als moralistische betweter, maar omdat we allemaal hetzelfde doel nastreven. Kennis is macht, en als wij als samenleving eisen dat het over is met de race naar de bodem op het gebied van massaproductie en vervuiling, dan moeten producenten en overheden wel luisteren. En net zoals wij tot kortgeleden niet beter wisten dan dat spullen en eten uit de supermarkt kwamen en dat je je daar verder niet druk om hoefde te maken, zo zullen onze kinderen en kleinkinderen niet beter weten dan dat het normaal is om lokaal in te kopen, niet meer spullen te kopen dan je nodig hebt en jezelf zonder uitstoot voort te bewegen. {Geen tijd meer voor uitstelgedrag}