Breendonk het kamp van de waanzin

Op 9 september 2004, juist 60 jaar na de bevrijding van het kamp van Breendonk werd in Histories (Canvas) de reportage Breendonk, het kamp van de waanzin, uitgezonden waarin het gaat over leven maar belangrijker en meer over “overleven”.

Het kamp werd voorgedaan als een vakantiekolonie, maar dat was het allerminst.

Met de hand moesten de gevangenen 300 000 kubieke meter grond afgraven, waarbij even een rustpauze nemen niet bij behoorde. Voor elke 30 gedetineerden was er één bewaker waardoor dit kamp het meest gecontroleerde bleek te zijn, waarbij moeilijk aan de ogen van de bewakers kon ontsnapt worden. Nergens waren de fysieke en psychologische terreur zo geïndividualiseerd.

°°°

Onmiddellijk na de bezetting van België werden er her en der groepjes gevormd die het gezag van de Duitsers wensten te ondermijnen maar ook ervoor wensten te zorgen dat de nodige mensen beschermd konden worden, waarbij vooral de aandacht uit ging naar hier in nood zijnde vechters tegen de Duitse bezetter. Men kan niet negeren dat er vanaf het begin heel wat individueel verzet was, bijvoorbeeld van ambtenaren in overheidsdienst die weigerden mee te werken of de samenwerking met de bezetter saboteerden.

De collaborerende partijen in de gemeentebesturen waren voor sommigen een doorn in het oog. Zo verzamelden de stichters van de door Marcel De Mol, de koster van Tisselt, opgerichtte Zwarte Hand reeds in de zomer van 1940 inlichtingen omtrent Duitsgezinden in hun gemeenten. Na contact te hebben gehad met verzetsleden uit Brussel, begonnen ook zij ook pamfletten te maken die waren gericht tegen het gemeentebestuur dat bestond uit leden van het Vlaamsch Nationaal Verbond. Hun pamfletten kregen ze via de Brusselse Maria Moens. Ook kwamen er bepaalde vormen van weerstand, elk met een specifiek karakter en doel, die reeds tijdens de Eerste Wereldoorlog hun nut bewezen hadden: inlichtingen garing, clandestiene of sluik pers, hulp aan ondergedoken geallieerde soldaten en piloten met ontsnappingslijnen…

Naargelang de krijgskansen slechter werden en de verzetslieden actiever werden verslechterde de toestand in Breendonk nog meer. Men kan niet spreken van een professioneel georganiseerd orgaan. In vele gemeenten waren het eerder individuele en erg amateuristische sabotage-acties, tot na de invoering van de verplichte tewerkstelling, welk hen meer deed samenspannen en beter deed organiseren ook omdat het risico van de acties groter werd.  Doordat het gewapend verzet voor de bezetter en de collaboratie echt hinderlijk begon te worden verhoogde de wrevel van de Duitsgezinden en de bezetter.

Ook al mochten collaborerenden van verscheiden geestelijken horen dat zulk een samengaan met de Duitsers verkeerd was, gaf de Katholieke Kerk toch nog onvoldoende duidelijkheid wat aanschouwd moest worden als Vaderlandse plicht of burgerschap. Wat mocht namelijk het als juist aanschouwde gedrag zijn, wanneer er Vlamingen waren die er rotsvast van overtuigd waren dat zij het beste voor hadden met hun “land” (Vlaanderen).

In een herderlijke brief van 7 oktober 1940 schreven de bisschoppen het volgende:

‘Zonder twijfel is het noodzakelijk de bezettende autoriteit als een feitelijke macht te erkennenen er aan te gehoorzamen binnen de limieten van de internationale conventies, maar het Belgisch vaderland blijft bestaan, en al haar kinderen moeten haar trouw zijn en bijstand verlenen. Zorg er voor dat uw gedrag dus in alle omstandigheden correct en waardig is, zodat u zich in geweten niet hoeft te berouwen of te schamen!’

De Kerk trachtte zich dus zo goed mogelijk aan de nieuwe situatie aan te passen en heeft zich niet gewaagd een duidelijk standpunt in te nemen tegen de mensonwaardige toestanden waarvan zij duidelijk van op de hoogte moeten geweest zijn. De bezetter werd zoveel mogelijk ontzien, maar het VNV kon van in het begin niet op enige toegeeflijkheid rekenen. Voor Rex lagen de zaken enigszins anders. Tenslotte werd Rex door de kerkleiders als een katholieke ‘dissidentie’ beschouwd, die zij vóór de oorlog het liefst naar de katholieke schaapsstal hadden teruggeleid.

Toen op op 6 oktober 1942 de tewerkstelling in Duitsland werd ingevoerd heeft het episcopaat onmiddellijk de intrekking of op zijn minst de versoepeling van deze verordening gevraagd en zelfs de tussenkomst van het Vaticaan proberen te bekomen. Het antwoord was dat de Heilige Stoel geen invloed had bij de regering van het Derde Rijk. Begin 1943 leidde dit tot een open conflict tussen het Belgisch episcopaat en het MilitairBestuur.

Erg genoeg toen Vlaamse SS-ers het in Breendonk overnamen van de Duitsers overtrof hun wreedheid deze van de Duitsers.

De ontsnappingslijnen werden geleidelijk aan ook meer gebruikt om naast geallieerde piloten ook gewone burgers naar Engeland over te brengen en voor hulpverlening aan joden en onderduikers.

Yvonne Nèvejean directrice NWK tijdens WOII

Hertz Jospa (Rezina Bessarabia) en Hava Groisman alias Yvonne Jospa, stichters van het Joods Defensiecomité – le Comité de Défense des Juifs (CDJ)

Van de 66.651 joodse inwoners in België werden er 32.652 gedeporteerd. 34.000 wisten op de een of andere manier aan de Duitse handen te ontsnappen, in veel gevallen door welgezinde medeburgers. Zo konden daarvan een 25.000 in België onderduiken. Yvonne Nèvejean, directrice van het Oeuvre de l’Enfance of het Nationaal werk voor Kinderwelzijn, werd  benaderd door het Comité de Défence des Juifs en Belgique, het Joods Defensiecomité (CDJ) de belangrijkste Joodse ondergrondse organisatie van België (opgericht in 1942 door Hertz Jospa zijn vrouw Hava Groisman alias Yvonne Jospa), en gevraagd om Joodse kinderen te redden die gescheiden waren van hun ouders.

Nèvejean en haar medewerkers slaagden er zo in om 4.000 kinderen te redden door hen onder te brengen bij katholieke gezinnen en instellingen. Andere organisaties zoals het Rode Kruis, de Kerk en Winterhulp speelden ook een rol in de hulpverlening aan ondergedoken joodse families.

De in Kiev geboren Yura Livchitz, met zijn oorlogsnaam Georges, woonde in Brussel met zijn moeder Rachel Livchitz en oudere broer, waar zij het linkse intellectuele milieu frequenteren dat wordt bezocht door Hertz Jospa en zijn vrouw Yvonne. Samen met zijn jeugdvriend Robert Leclercq organiseeert hij het Cercle du Libre Examen (Librex).In de Librex-kring ontmoette hij enkele vrienden en met Richard Altenhoff en Jean Burgers, die in 1942 de Groep G oprichtten broeden zij plannen uit om België van haar bezetters te bevrijden. Om de kost te verdienen, is Youra een vertegenwoordiger voor het Belgische farmaceutische bedrijf Pharmacobel.

Het Joods Verdedigingscomité en het Mobiel Korps van het of saboteerden de deportaties. Zo konden Yura Livschitz, jongere broer van Alexandre Livchitz, en Robert Maistriau op 19 april 1943, gewapend met een pistool en een lamp te Boortmeerbeek-Wespelaar het XXe konvooi doen stoppen. Ongeveer één op zeven van de 1.631 personen van dit konvooi wisten te ontsnappen. Livschitz en zijn broer werden aangehouden, opgesloten te Breendonk en terechtgesteld op de Nationale Schietbaan te Brussel.

Sommige verzetsgroepen werden gesticht op basis van een duidelijke politieke ideologie, andere ageerden uit zuivere vaderlandsliefde. Het Molotov-Ribbentroppact of niet-aanvalsverdrag tussen de Sovjet-Unie en Nazi-Duitsland leidde tot een grote controverse binnen de gehele communistische wereldbeweging en daarmee ook de KPB. In de beginfase van de Tweede Wereldoorlog hield de KPB zich op grond van het beleid van Moskou gedeisd. Maar toen door de Nazi’s het niet-aanvalspact tussen de Sovjetunie en nazi-Duitsland werd verbroken trad de communistische partij, de enige die een sociale revolutie nastreefde, in haar geheel in het verzet. Samen met andere groepen en gelijksgezinden richtte ze het Onafhankelijkheidsfront op, een pluralistische beweging. De nazi’s in België hadden deze ommekeer voorbereid en brachten onmiddellijk de KPB een zware slag toe met Operation Sonnenwende (Operatie Sonnenwende).  Vooral de parketten en gerechtelijke politie van Antwerpen en Luik hadden de Duitsers informatie verstrekt, naast wat die laatsten zelf in beslag hadden genomen. Spilfiguur was de Haupt-V-Mann van de Sipo-SD in België en Noord-Frankrijk Emiel Van Thielen alias Max Günther.
Over het hele land drongen de Duitsers op 22 en 23 juni binnen bij mandatarissen, militanten en sympathisanten van de KPB, die overigens buiten de wet werd gesteld. De arrestanten werden afgevoerd naar het Fort van Hoei en de Auffanglager Breendonk (of het Opvangkamp Breendonk). In aanwezigheid van Günther werden de communistische leiders gefolterd in de gruwelbunker van Breendonk.

Auffanglager Breendonk in Fort Breendonk – gang naar de martelkamer of hel

Martelkamer in Auffanglager Breendonk (Opvangkamp Breendonk)

Vele arrestanten zaten op het treinkonvooi dat op 22 september 256 politieke gevangenen naar Neuengamme deporteerde (107 uit Breendonk en 149 uit Hoei). Ook het naast het of opgerichte partizanenleger was een communistisch initiatief.

Het Belgisch Legioen (later het Geheim Leger) was een initiatief van koningsgezinde Belgische officieren die de orde wilden herstellen in een staat geleid door een sterke vorst, Leopold III. Toen dit niet mogelijk bleek, streed deze groep als een gehergroepeerd Belgisch leger tegen de bezetter.

De Nationale Koninklijke Beweging was gewonnen voor het toekennen van dictatoriale machten aan de koning. Ook de Belgische Nationale Beweging had ultraconservatieve bedoelingen. Neutrale vaderlandslievende groepen als de Witte Brigade en de Groep G wilden niet de Belgische staatsstructuur veranderen, maar wél het land bevrijden

In onderstaande video kan u een reconstructie vinden hoe het er aan toe ging in het “Kamp van de Waanzin” in het Fort van Breendonk

Waarschuwing bij deze video!

Een interessante en kritische beschouwing over deze uitzending is terug te vinden op https://wo2forum.nl/viewtopic.php?f=3…  waar o.a. wordt bekriticeerd:

… de kennis van zowel de tv-makers als van de gevangenen over de interne structuur was zeer matig tot slecht. Men bleef spreken over ,,SS’ers” terwijl de officieren duidelijk Sicherheitsdienst waren, met ondersteuning van regulier Wehrmacht-wachtpersoneel. Dat de WH hier bewaking uitoefende is wel opmerkelijk. Zoals je al opmerkte werd op dit punt amper aandacht gericht. Eén zin van een gevangene en dat was het. Ik ga hierover door in de voorlaatste alinea, maar in ,,de processen van Mechelen”, zoals vermeld in de uitzending, werd slechts één persoon ter dood veroordeeld (en gebracht) die met de SS te maken had, en dat was dan nog iemand van de Germaanse-SS. {Thomas op WO2 forum}

+

De commentaar gemaakt bij de opnames van het proces waren typisch voor de geest van die tijd. De huidige commentaar (“het belgisch gerecht doet zijn werk”) was een flater van jewelste: zelfs het kleinste kind weet de repressie- en epicuratiemachine de meest onbetrouwbare rechtspraak opleverde uit de hele belgische geschiedenis. Typisch is het geval van Ernest Claes. Lange tijd zonder reden of grond opgepakt en in de cel geworpen. Toen hij voor de rechter werd voorgeleid deed deze laatste zijn ,,strafdossier” open en er zat alleen een blanco pagina in. {Thomas op WO2 forum}